Tam
quyền phân lập hay còn hiểu theo nghĩa phân chia quyền lực
là một khái niệm đã được biết đến từ lâu nhờ sự xuất hiện của các bản Hiến pháp
Tư sản, trong đó nổi bật là Hiến pháp Hoa Kỳ. Các quy định trong những bản hiến
pháp tạo cơ sở thừa nhận sự tồn tại độc lập, kiềm chế lẫn nhau giữa 3 cơ quan:
lập pháp, hành pháp, tư pháp và được tổ chức song song với nhau, và qua đó kiểm
tra, giám sát hoạt động lẫn nhau. Theo thể chế này, không một cơ quan nào có
quyền lực tuyệt đối trong sinh hoạt chính trị của quốc gia.
Khái niệm này
lần đầu được đưa ra bởi nhà nghiên cứu chính trị người Pháp tên Charles de
Secondat, Nam tước de Montesquieu. Khái niệm tam quyền phân lập sau này được mở
rộng cho cơ chế điều hành đất nước với nhiều hơn hay ít hơn ba nhánh cầm
quyền.
Thuyết tam
quyền phân lập xuất hiện lần đầu tiên bởi nhà bác học vĩ đại của Hy Lạp
Aristote. Theo Aristote, nhà nước quản lý xã hội bằng 3 phương pháp: luật pháp,
hành pháp và phân xử.
Ông cho rằng,
không có loại hình chính phủ nào là duy nhất có thể phù hợp với tất cả các thời
đại và các quốc gia. Ông phân chính phủ theo tiêu chuẩn số lượng (số người cầm
quyền) và chất lượng (mục đích của sự cầm quyền) - kết hợp 2 mặt đó, các chính
phủ có thể xếp theo 2 loại: chân chính (quân chủ, quý tộc, cộng hoà) và biến
chất (độc tài, quá đầu, dân trị)
Bên cạnh
Aristote, bàn về thuyết ”tam quyền phân lập” còn có John Locke. Theo ông, quyền
lực của nhà nước là quyền lực của nhân dân. Nhân dân nhường một phần quyền của
mình cho nhà nước qua khế ước. Và để chống độc tài phải thực hiện sự phân quyền.
Kế thừa tư tưởng phân quyền của Aristote, Locke cho rằng, quyền lực phải phân
chia theo 3 lĩnh vực: lập pháp, hành pháp và liên hợp.
Từ thế kỷ 18,
nhà tư tưởng vĩ đại người Pháp Montesquieu, đã phát triển thuyết tam quyền phân
lập trở thành một học thuyết độc lập. Tiếp thu và phát triển tư tưởng về thể chế
chính trị tự do, chống chuyên chế, Mongtesquieu xây dựng học thuyết phân quyền
với mục đích tạo dựng những thể chế chính trị đảm bảo tự do cho các công
dân.
Theo ông, tự do
chính trị của công dân là quyền mà người ta có thể làm mọi cái mà pháp luật cho
phép. Pháp luật là thước đo của tự do. Cũng như Aristote và J. Locke,
Mongtesquieu cho rằng, thể chế chính trị tự do là thể chế mà trong đó, quyền lực
tối cao được phân thành 3 quyền : lập pháp, hành pháp và tư pháp.
- Lập pháp: biểu hiện ý chí chung của quốc gia . Nó thuộc về toàn thể nhân dân, được trao cho hội nghị đại biểu nhân dân - Quốc hội
- Hành pháp: Là việc thực hiện luật pháp đã được thiết lập.
- Tư pháp: là để trừng trị tội phạm và giải quyết sự xung đột giữa các cá nhân. Các thẩm phán được lựa chọn từ dân và xử án chỉ tuân theo pháp luật.
Tư tưởng phân
quyền của Mongtesquieu là đối thủ đáng sợ của chủ nghĩa chuyên chế phong kiến và
có thể khẳng định ông là người đã phát triển và hoàn thiện thuyết: ”tam quyền
phân lập”. Học thuyết về sự phân chia quyền lực gắn liền với lí luận về pháp
luật tự nhiên đã đóng vai trò quyết định trong lịch sử đấu tranh của giai cấp tư
sản chống lại sự độc đoán, chuyên quyền của nhà vua.
Cùng với sự
hình thành chế độ tư bản, nguyên tắc "phân chia quyền lực" đã trở thành một
trong những nguyên tắc chính của chủ nghĩa lập hiến tư sản, lần đầu tiên được
thể hiện trong các đạo luật mang tính hiến định của cuộc Cách mạng Pháp và sau
đó thể hiện đầy đủ trong Hiến pháp Hoa Kỳ 1787. Học thuyết pháp luật - chính trị
(thuyết "phân quyền") với quyền lực nhà nước được hiểu không phải là một thể
thống nhất, mà là sự phân chia thành 3 quyền: quyền lập pháp, hành pháp và tư
pháp, các quyền này được thực hiện độc lập với nhau, kiểm soát lẫn nhau, kiềm
chế lẫn nhau. Trên thực tế, việc phân chia quyền lực trong bộ máy nhà nước được
áp dụng khác nhau trong hệ thống các nước cộng hoà tổng thống, theo nguyên tắc
"kiềm chế và đối trọng", tức là các quyền kiểm tra và giám sát lẫn nhau, tạo ra
sự cân bằng giữa các quyền.
Nội dung cốt
lõi của học thuyết này cho rằng, quyền lực nhà nước luôn có xu hướng tự mở rộng,
tự tăng cường vai trò của mình. Bất cứ ở đâu có quyền lực là xuất hiện xu thế
lạm quyền và chuyên quyền, cho dù quyền lực ấy thuộc về ai. Do vậy, để đảm bảo
các quyền tự do cơ bản của công dân, ngăn ngừa các hành vi lạm quyền của các chủ
thể nắm giữ quyền lực nhà nước thì phải thiết lập pháp chế nhằm giới hạn quyền
lực nhà nước. Cách tốt nhất để chống lạm quyền là giới hạn quyền lực bằng các
công cụ pháp lý và cách thực hiện không phải là tập trung quyền lực, mà là phân
chia nó ra.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét